Ξεκίνησε τη μουσική του δραστηριότητα το 1833 ως διευθυντής χορωδίας στο Wuerzburg και ακολούθησαν εργασίες σε διάφορες πόλεις, μέχρι τη Ρίγα, στη Βαλτική, όπου παρουσίασε την όπερά του «Rienzi» (1824) και τη Δρέσδη. Λόγω συμμετοχής του σε επαναστατικά κινήματα στη Δρέσδη το 1849 μπήκε στη λίστα καταζητούμενων της αστυνομίας και κατέφυγε στην Ελβετία, όπου έζησε στη Ζυρίχη ως μουσικός, κριτικός και συγγραφέας μέχρι το 1858. Ακολούθησαν διάφορες περιπλανήσεις μέχρι το 1864, οπότε τον κάλεσε ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Β', έναν μουσικό με αντιμοναρχικές πεποιθήσεις και οινονομικά καταχρεωμένο, να εγκατασταθεί στο Μόναχο. Μετά από αντιδικίες με την κυβέρνηση της Βαυαρίας εγκατέλειψε όμως ο συνθέτης τον ίδιο χρόνο το Μόναχο και εγκαταστάθηκε πάλι στην Ελβετία. Μετά το θάνατο της πρώτης γυναίκας του δημιούργησε ο Βάγκνερ σχέσεις με την Κοσίμα, σύζυγο του μαέστρου του, Χανς φον Μπύλοβ, την οποία και παντρεύτηκε το 1870. Το 1872 εγκαταστάθηκε ο συνθέτης στην πόλη του Bayreuth, όπου με χρηματοδότηση του βασιλιά δημιούργησε ένα εντυπωσιακό μέγαρο μουσικής (εισήγαγε την τάφρο μρποστά στη σκηνή για την ορχήστρα), το οποίο εγκαινιάστηκε πανηγυρικά το 1876 με την τετραλογία του ίδιου του Βάγκνερ «Το δακτυλίδι του Νίμπελουνγκ» (
, ). Ο μεγάλος συνθέτης έγραφε, εκτός από τη μουσική και τα κείμενα (λιμπρέτο) για τα έργα του.O Βάγκνερ ανέφερε σε μερικά από τα πολλά δημοσιεύματά του περί μουσικής ότι, μετά τον Μπετόβεν δεν έχει νόημα να γράφονται πια έργα οργανικής μουσικής και κάθε σχετική προσπάθεια θα κατέληγε σε αδιέξοδο. Σαν μάρτυρα έφερνε δε τον ίδιο τον Μπετόβεν, ο οποίος, αφού έθεσε αξεπέραστα πρότυπα στην οργανική μουσική, επανήλθε με την 9η συμφωνία στο λόγο. Γι' αυτό ο Βάγκνερ επέλεξε για το δικό του έργο, μετά από μερικές μέτριες προσπάθειες στην αμιγώς οργανική μουσική, το δρόμο του μουσικού δράματος, ένα συνδυασμό μουσικής και λόγου, συμφωνίας και όπερας, μία «τραγουδισμένη συμφωνία», όπως έλεγε ο ίδιος αργότερα (
, ). 
Βέβαια, ο Βάγκνερ -ένας ιδιοφυής συνθέτης, μαέστρος, σκηνοθέτης και ποιητής, επιτυχημένος διευθυντής όπερας, συγγραφέας και μουσικοκριτικός, αλλά λιγότερο τυχερός καλλιτεχνικός επιχειρηματίας- είχε αυτοανακηρυχθεί συνεχιστής του έργου του Μπετόβεν, έκανε τροποποιήσεις σε έργα του μεγάλου συνθέτη και ήταν πολύ εχθρικός σε όποιον του αμφισβητούσε αυτό το ρόλο. Με ιδιαίτερο ζήλο έκανε τροποποιήσεις στην 9η συμφωνία, την οποία εκτύπωσε σε νέες παρτιτούρες και την εκτέλεσε με αυτές τις "βελτιώσεις" ως μαέστρος. Σε μερικά δημοσιεύματά του αυτοπαρουσιάζεται μάλιστα να συζητάει με τον Μπετόβεν θέματα μουσικής περίπου σαν παλιός καλός συνάδελφος (κατά το έτος θανάτου του Μπετόβεν, ο Βάγκνερ ήταν μόλις 13 ετών). Σημαντικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του Βάγκνερ ήταν και ο διαβόητος αντισημιτισμός του, τον οποίο υιοθέτησαν 70-80 χρόνια αργότερα, μαζί με τα έργα του, οι ναζιστές, όταν ήρθαν στην εξουσία. Όταν έπρεπε κάποια στιγμή να διευθύνει ο Βάγκνερ στο Λονδίνο ένα έργο τού (εβραϊκής καταγωγής Γερμανού) συνθέτη Φέλιξ Μέντελσον, παρουσιάστηκε στο βήμα του μαέστρου με γάντια από γούνα κατσίκας, για να μην μολυνθεί, όπως δήλωσε, από το πνεύμα ενός Εβραίου. Αμέσως μετά, όταν διηύθυνε ένα έργο του Βέμπερ, έβγαλε τα γάντια... Γι' αυτό στο Ισραήλ και σε εβραϊκές παροικίες σε όλο τον κόσμο είναι σχεδόν απαγορευμένο να εκτελούνται έργα αυτού του συνθέτη.