13 December 2006
Μετά τον Μπετόβεν
...
O Βάγκνερ αναφέρει σε μερικά από τα πολλά δημοσιεύματά του περί μουσικής ότι, μετά τον Μπετόβεν δεν έχει νόημα να γράφονται πια έργα οργανικής μουσικής και κάθε σχετική προσπάθεια θα κατέληγε σε αδιέξοδο. Σαν μάρτυρα έφερνε δε τον ίδιο τον Μπετόβεν, ο οποίος, αφού έθεσε αξεπέραστα πρότυπα στην οργανική μουσική, επανήλθε με την 9η συμφωνία στο λόγο (
, ). Γι' αυτό ο Βάγκνερ επέλεξε για το δικό του έργο, μετά από μερικές μέτριες προσπάθειες στην αμιγώς οργανική μουσική, το δρόμο του μουσικού δράματος, ένα συνδυασμό μουσικής και λόγου, συμφωνίας και όπερας (, ), μία "τραγουδισμένη συμφωνία", όπως έλεγε ο ίδιος αργότερα.
Να σημειώσουμε εδώ ότι, το "τέλος" της οργανικής μουσικής με τον Μπετόβεν (που μεταφραζόταν σε "συρρίκνωση" του ρεπερτορίου), δεν συσχετίστηκε από τους μουσικολόγους με την έλλειψη ταλέντου και την απουσία ιδεών από τους σύγχρονους ή μεταγενέστερους μουσικούς, αλλά με τα αξεπέραστα πρότυπα που έθεσε αυτός ο ιδιοφυής συνθέτης. 'Ολα τα νεώτερα οργανικά έργα έπρεπε να θεωρηθούν, σύμφωνα με μία ευρεία αντίληψη, είτε αξιόλογες παραλλαγές των υψηλών συμφωνικών προτύπων που έθεσε ο Μπετόβεν, είτε συμφωνικές δημιουργίες στα κλασικά πρότυπα με στοιχεία εθνικής μουσικής. 'Ετσι, η πρώτη συμφωνία του Μπραμς () έγινε δεκτή, αφενός από τους αντιπάλους αυτού του συνθέτη ως περιττή επανάληψη γνωστών προτύπων (Βάγκνερ, Λιστ) και αφετέρου, από όσους δεν τον εχθρεύονταν, ως η δέκατη συμφωνία του Beethoven - στην πραγματικότητα ήταν κάτι μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης.
'Οποια άποψη κι αν υποστηριχτεί σχετικά, αυτό που δεν αμφισβητείται είναι ότι, νεώτεροι δημιουργοί της ρομαντικής περιόδου, οι ανήκοντες στη λεγόμενη "δεύτερη εποχή της συμφωνικής μουσικής", Σούμπερτ (), Βέμπερ (), Μέντελσον (), Σούμαν (), Σοπέν () αλλά κυρίως ο Μπραμς (, ), συνέθεσαν, κάτω από τη συντριπτική σκιά τού Μπετόβεν -"ακούγοντας πίσω μου τα βαριά βήματα ενός γίγαντα", όπως έλεγε ο Μπραμς- σημαντικά έργα, με κυριότερο χαρακτηριστικό τους την προσαρμογή και διεύρυνση διαφόρων τυπικών μορφών της κλασικής περιόδου, τα οποία έργα ξεπέρασαν τα όρια της εποχής τους και παραμένουν ακόμα και σήμερα επίκαιρα.
Άλλοι συνθέτες αυτής της περιόδου με έργα διαφόρων ειδών για ορχήστρα είναι οι Μπερλιόζ (), Λιστ (, ), Βέρντι (), Σμέτανα (), Ντβόρζακ (), Μπρούκνερ (), Μάλερ (), Γκριγκ (), Μπιζέ (), Μουσόργκσκυ (), Ρίμσκυ-Κορσάκοφ (), Τσαϊκόφσκυ () και άλλοι πολλοί. Στη μουσικολογία οριοθετείται το ρομαντικό σε σχέση με το κλασικό στην ελαστικότητα της πειθαρχίας ως προς το τυπικό και την ενίσχυση του συναισθήματος. Τα όρια είναι ασφαλώς ασαφή και υποκειμενικά. Η εποχή του ρομαντισμού αντανακλά στην τέχνη την εξάλειψη της φεουδαρχίας, την άνοδο του αστισμού και την ανάδειξη των εθνικών κινημάτων. Παράλληλα εδραιώνει τη βελτίωση στην κοινωνική θέση των μουσικών -από υπηρέτες και υποτακτικοί που ήταν το 18o αιώνα, αναγνωρίζονται ως φορείς και εκφραστές ιδεών και προόδου, ως ισότιμα μέλη της μεσαίας τάξης.
Με το πέρασμα από το 19o στον 20o αιώνα παρατηρείται μία παρακμή του ρομαντισμού που είχε υπερκεράσει τους στόχους του και παρουσίαζε δείγματα αποπροσανατολισμού. Η νέα εποχή έφερε μαζί της και την (τότε) σύγχρονη ή ιμπρεσιονιστική μουσική με κύριο χαρακτηριστικό της την περαιτέρω κατάλυση μορφών και δομών. Κύριοι εκπρόσωποι της μεταρρομαντικής εποχής, η οποία κλείνει με την οριστική παρακμή της συμφωνικής δημιουργίας στα μέσα του 20oυ αιώνα, είναι οι Ντεμπισύ (), Σαιν-Σανς (), Ραβέλ (), 'Ελγκαρ, Ρίχαρντ Στράους (), Μπάρτοκ (), Στραβίνσκυ (), Σοστακόβιστς (), Βον Βίλιαμς και αρκετοί άλλοι. Παρά τον αναπροσανατολισμό της μουσικής σ' αυτή τη μεταρρομαντική εποχή, το έργο του Beethoven δεν έπαψε να είναι σημείο αναφοράς όλων των δημιουργών. Για παράδειγμα, κατά την αποχώρηση του Σαιν-Σανς από τη σκηνή, όπου διηύθηνε ένα έργο του κι ενώ το ακροατήριο χειροκροτούσε θερμά, φώναξε το πρώτο βιολί στην πλατεία "Αυτός είναι ο Γάλλος Μπετόβεν!". Επίσης, το έργο Μεταμορφώσεις του Ρίχαρντ Στράους (1945), στο οποίο ο συνθέτης παραλλάσσει τέσσερα αργά θέματα, καταλήγει σε μία παραλλαγή () που είναι το θέμα του adagio (marcia funebre) από την 3η συμφωνία του Μπετόβεν ()! Ο Στράους δήλωσε αργότερα ότι το συγκεκριμένο θέμα προέκυψε αυθόρμητα, αλλά το διατήρησε προς τιμήν του κορυφαίου ομότεχνού του.
, ). Γι' αυτό ο Βάγκνερ επέλεξε για το δικό του έργο, μετά από μερικές μέτριες προσπάθειες στην αμιγώς οργανική μουσική, το δρόμο του μουσικού δράματος, ένα συνδυασμό μουσικής και λόγου, συμφωνίας και όπερας (, ), μία "τραγουδισμένη συμφωνία", όπως έλεγε ο ίδιος αργότερα. Να σημειώσουμε εδώ ότι, το "τέλος" της οργανικής μουσικής με τον Μπετόβεν (που μεταφραζόταν σε "συρρίκνωση" του ρεπερτορίου), δεν συσχετίστηκε από τους μουσικολόγους με την έλλειψη ταλέντου και την απουσία ιδεών από τους σύγχρονους ή μεταγενέστερους μουσικούς, αλλά με τα αξεπέραστα πρότυπα που έθεσε αυτός ο ιδιοφυής συνθέτης. 'Ολα τα νεώτερα οργανικά έργα έπρεπε να θεωρηθούν, σύμφωνα με μία ευρεία αντίληψη, είτε αξιόλογες παραλλαγές των υψηλών συμφωνικών προτύπων που έθεσε ο Μπετόβεν, είτε συμφωνικές δημιουργίες στα κλασικά πρότυπα με στοιχεία εθνικής μουσικής. 'Ετσι, η πρώτη συμφωνία του Μπραμς () έγινε δεκτή, αφενός από τους αντιπάλους αυτού του συνθέτη ως περιττή επανάληψη γνωστών προτύπων (Βάγκνερ, Λιστ) και αφετέρου, από όσους δεν τον εχθρεύονταν, ως η δέκατη συμφωνία του Beethoven - στην πραγματικότητα ήταν κάτι μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης.'Οποια άποψη κι αν υποστηριχτεί σχετικά, αυτό που δεν αμφισβητείται είναι ότι, νεώτεροι δημιουργοί της ρομαντικής περιόδου, οι ανήκοντες στη λεγόμενη "δεύτερη εποχή της συμφωνικής μουσικής", Σούμπερτ (
), Βέμπερ (), Μέντελσον (), Σούμαν (), Σοπέν () αλλά κυρίως ο Μπραμς (, ), συνέθεσαν, κάτω από τη συντριπτική σκιά τού Μπετόβεν -"ακούγοντας πίσω μου τα βαριά βήματα ενός γίγαντα", όπως έλεγε ο Μπραμς- σημαντικά έργα, με κυριότερο χαρακτηριστικό τους την προσαρμογή και διεύρυνση διαφόρων τυπικών μορφών της κλασικής περιόδου, τα οποία έργα ξεπέρασαν τα όρια της εποχής τους και παραμένουν ακόμα και σήμερα επίκαιρα.Άλλοι συνθέτες αυτής της περιόδου με έργα διαφόρων ειδών για ορχήστρα είναι οι Μπερλιόζ (
), Λιστ (, ), Βέρντι (), Σμέτανα (), Ντβόρζακ (), Μπρούκνερ (), Μάλερ (), Γκριγκ (), Μπιζέ (), Μουσόργκσκυ (), Ρίμσκυ-Κορσάκοφ (), Τσαϊκόφσκυ () και άλλοι πολλοί. Στη μουσικολογία οριοθετείται το ρομαντικό σε σχέση με το κλασικό στην ελαστικότητα της πειθαρχίας ως προς το τυπικό και την ενίσχυση του συναισθήματος. Τα όρια είναι ασφαλώς ασαφή και υποκειμενικά. Η εποχή του ρομαντισμού αντανακλά στην τέχνη την εξάλειψη της φεουδαρχίας, την άνοδο του αστισμού και την ανάδειξη των εθνικών κινημάτων. Παράλληλα εδραιώνει τη βελτίωση στην κοινωνική θέση των μουσικών -από υπηρέτες και υποτακτικοί που ήταν το 18o αιώνα, αναγνωρίζονται ως φορείς και εκφραστές ιδεών και προόδου, ως ισότιμα μέλη της μεσαίας τάξης.Με το πέρασμα από το 19o στον 20o αιώνα παρατηρείται μία παρακμή του ρομαντισμού που είχε υπερκεράσει τους στόχους του και παρουσίαζε δείγματα αποπροσανατολισμού. Η νέα εποχή έφερε μαζί της και την (τότε) σύγχρονη ή ιμπρεσιονιστική μουσική με κύριο χαρακτηριστικό της την περαιτέρω κατάλυση μορφών και δομών. Κύριοι εκπρόσωποι της μεταρρομαντικής εποχής, η οποία κλείνει με την οριστική παρακμή της συμφωνικής δημιουργίας στα μέσα του 20oυ αιώνα, είναι οι Ντεμπισύ (
), Σαιν-Σανς (
), Ραβέλ (), 'Ελγκαρ, Ρίχαρντ Στράους (), Μπάρτοκ (), Στραβίνσκυ (), Σοστακόβιστς (), Βον Βίλιαμς και αρκετοί άλλοι. Παρά τον αναπροσανατολισμό της μουσικής σ' αυτή τη μεταρρομαντική εποχή, το έργο του Beethoven δεν έπαψε να είναι σημείο αναφοράς όλων των δημιουργών. Για παράδειγμα, κατά την αποχώρηση του Σαιν-Σανς από τη σκηνή, όπου διηύθηνε ένα έργο του κι ενώ το ακροατήριο χειροκροτούσε θερμά, φώναξε το πρώτο βιολί στην πλατεία "Αυτός είναι ο Γάλλος Μπετόβεν!". Επίσης, το έργο Μεταμορφώσεις του Ρίχαρντ Στράους (1945), στο οποίο ο συνθέτης παραλλάσσει τέσσερα αργά θέματα, καταλήγει σε μία παραλλαγή () που είναι το θέμα του adagio (marcia funebre) από την 3η συμφωνία του Μπετόβεν ()! Ο Στράους δήλωσε αργότερα ότι το συγκεκριμένο θέμα προέκυψε αυθόρμητα, αλλά το διατήρησε προς τιμήν του κορυφαίου ομότεχνού του.Bedrich Smetana: Moldau, Ashkenazy conducts in Beijing
