Orchestra, St. Frangopoulos, Στ. Φραγκόπουλος

13 January 2007

Ελληνική συμφωνική μουσική

...

Η «Επτανησιακή Σχολή»

Ένα άλλο, μικρό μέρος του Ελληνισμού, τα Επτάνησα, ήταν επίσης υπό κατοχή, αλλά των Ενετών. Έτσι, η μουσική καλλιέργεια των Επτανήσιων δεν επηρεάστηκε σημαντικά από τους Οθωμανούς και το Πατριαρχείο και δεν υπέστη διακοπές και ανακυκλώσεις. δεν είναι γι' αυτό τυχαίο ότι προέκυψε μία προσέγγιση των μουσικών ακουσμάτων των επτανήσιων Ελλήνων με εκείνα του λαού της Ιταλίας.

Μετά την απαλλαγή της κυρίως Ελλάδας από τον οθωμανικό ζυγό και τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους δεν παρατηρείται σημαντική δραστηριοποίηση στις τέχνες και τα γράμματα, παρά μόνο σταδιακά, στο βαθμό που συγκροτείται στη χώρα αστική τάξη. Αυτή η εξέλιξη δημιουργεί στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα ζήτηση υψηλής μουσικής ψυχαγωγίας, την οποία μόνο οι Επτανήσιοι μουσικοί λόγω παραδόσεως είναι σε θέση να προσφέρουν με τα έργα τους. Σπουδαιότεροι από αυτούς ήταν οι Κερκυραίοι Νικόλαος Μάντζαρος (1795-1872) και Σπυρίδων Ξύνδας (1814-1896), ο Ζακυνθινός Παύλος Καρρέρ (1829-1896) και ο επίσης Κερκυραίος Σπύρος Σαμάρας (1861-1917).

Ο Ν. Μάντζαρος-Χαλκιόπουλος σπούδασε μουσική στην Κέρκυρα και στη Νάπολη. Δίδαξε για πολλά χρόνια μουσική και ανάμεσά στους μαθητές του είχε πολλούς από τους μεταγενέστερους μεγάλους συνθέτες. 'Ηταν φίλος με τον Διονύσιο Σολωμό, μελοποίησε δε διάφορα ποιήματά του. Ανάμεσα σ' αυτά ήταν και ο 'Υμνος στην Ελευθερία (τέσσερις διαφορετικές μελοποιήσεις), του οποίου οι 2 πρώτες στροφές καθιερώθηκαν το 1865 ως Εθνικός 'Υμνος της Ελλάδας. 'Εχει συνθέσει συμφωνίες, εμβατήρια, τραγούδια και διάφορα θρησκευτικά έργα.
Ο Σπ. Ξύνδας, μαθητής του Μάντζαρου σπούδασε επίσης στη Νάπολη και έγινε εξαιρετικός κιθαριστής. Έγραψε πολλά έργα γι' αυτό το όργανο, αλλά και διάφορα άλλα, όπως τραγούδια, όπερες με ελληνικό κείμενο κτλ.
Ο Π. Καρρέρ ήταν επίσης μαθητής του Μάντζαρου και σπούδασε, μεταξύ άλλων, στο Λονδίνο και στο Μιλάνο. Έγραψε διάφορες όπερες στα ιταλικά και στα ελληνικά. Είναι ο συνθέτης του γνωστού τραγουδιού «Ο γερο Δήμος πέθανε» στο έργο «Μάρκος Μπότσαρης», το οποίο πολλοί θεωρούν δημοτικό.
Ο Σπ. Σαμάρας ήταν μαθητής του Ξύνδα και αργότερα του Ντελίμπ στο Παρίσι. Έγραψε ιταλικές όπερες και οπερέτες. Μελοποίησε στίχους του Κωστή Παλαμά και ανάμεσά τους τον «Ολυμπιακό Ύμνο» που καθιερώθηκε ήδη στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες το 1896.

H ελληνική «εθνική σχολή»

Το φαινόμενο των «εθνικών σχολών» μουσικής που δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη κατά το 19^ου αιώνα, παρουσιάστηκε στην Ελλάδα με τη δέουσα καθυστέρηση στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι συνθέτες που εντάσσονται σ' αυτή την κατηγορία εμπνέονται, αφενός από τους εκκλησιαστικούς ύμνους και το δημοτικό τραγούδι και αφετέρου από την επτανησιακή μουσική παράδοση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ηλικιακά πρώτοι συνθέτες αυτής της σχολής είναι Επτανήσιοι: Ο Κεφαλλονίτης Διονύσιος Λαυράγκας (1860-1941) και ο Κερκυραίος Γεώργιος Λαμπελέτ (1875-1945).

Ο Δ. Λαυράγκας έγραψε δύο έργα με τίτλο «Ελληνική σουίτα», θρησκευτικά έργα, την όπερα «Διδώ» κ.ά. 'Ιδρυσε και καθιέρωσε το «Ελληνικό Μελόδραμα» που απετέλεσε τον πρόδρομο της «Εθνικής Λυρικής Σκηνής».
Ο Γ. Λαμπελέτ γεννήθηκε σε μουσική οικογένεια - παππούς, πατέρας και αδελφός ήταν πετυχημένοι μουσικοί. Σπούδασε στη Νάπολη και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου συνέθεσε όχι πολλά, αλλά αξιόλογα έργα. Επηρέασε τα μουσικά πράγματα με τα θεωρητικά κείμενά του που δημοσίευσε.
Μία αλλαγή στα χαρακτηριστικά αυτής της «σχολής» επέρχεται με τον Μανόλη Καλομοίρη (1883-1962, , ) που είναι ο πρώτος σημαντικός μη Επτανήσιος συνθέτης. Γεννήθηκε στη Σμύρνη, πήγε σχολείο στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε στην Αθήνα και στη Βιέννη. Αμέσως μετά εργάστηκε για 4 χρόνια στη Ρωσία και το 1910 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ίδρυσε το 1911 το «Ελληνικό Ωδείο» και το 1926 το «Εθνικό Ωδείο». Υπήρξε ως Ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Λυρικής Σκηνής σημαντικός παράγοντας των μουσικών θεμάτων της χώρας. Βρέθηκε στη δίνη των πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων της εποχής του (οπαδός του Βενιζέλου και μάχιμος δημοτικιστής) και η πορεία του ήταν αντίστοιχα πολυτάραχη. Έγραψε όπερες - «Πρωτομάστορας», «Το δακτυλίδι της μάνας», «Ανατολή», «Κων/νος Παλαιολόγος», έργα για ορχήστρα - «Συμφωνία της λεβεντιάς», «Ρωμαίικη σουίτα», το συμφωνικό ποίημα «Μηνάς ο ρέμπελος», κοντσέρτα, τραγούδια, μουσική δωματίου κ.ά.
Ο Μάριος Βάρβογλης (1885-1967, ) γεννήθηκε στις Βρυξέλλες και σπούδασε στο Παρίσι. Έγραψε λίγα αλλά σημαντικά έργα, όπως η μονόπρακτη όπερα «Το απόγευμα της αγάπης», το συμφωνικό ποίημα «Το πανηγύρι», έργα για πιάνο, μουσική δωματίου, μουσική για το αρχαίο θέατρο κ.ά.
Ο Αιμίλιος Ριάδης (1886-1935, , ) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε στο Μόναχο και στο Παρίσι. Με δασκάλους τον Γκ. Σαρπεντιέ και τον Ραβέλ. Έγραψε λίγα σχετικά έργα σε όλα σχεδόν τα είδη μουσικής, όπως κομμάτια για πιάνο, μουσική δωματίου, θρησκευτικά έργα, τραγούδια κ.ά.
Ο Πέτρος Πετρίδης (1892-1977). Σπούδασε στο Παρίσι και έγραψε δύο όπερες, το ορατόριο «Απόστολος Παύλος», την «Ιωνική σουίτα», τους «Κλέφτικους χορούς», συμφωνίες, κοντσέρτα, έργα για πιάνο, τραγούδια κ.ά.

Παράλληλα με τους προαναφερόμενους, δημιουργούν σε ένα άλλο μουσικό είδος, την οπερέτα, οι Θεόφραστος Σακελλαρίδης (1883-1950) και Νίκος Χατζηαποστόλου (1879-1941). Η οπερέτα ξεκίνησε στην Ελλάδα στο τέλος του 19^ου αιώνα ως απομίμηση της βιεννέζικης και της παρισινής. Με τους Σακελλαρίδη και Χατζηαποστόλου πήρε αυτό το μουσικό είδος ελληνικό χαρακτήρα.

Νεότεροι Έλληνες Συνθέτες

Ακολουθεί ένας μεγάλος αριθμός νεότερων συνθετών, οι σπουδαιότεροι από τους οποίους είναι:

Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960). Πιανίστας και μεγάλος μαέστρος του 20^ου αιώνα. Έγραψε εξπρεσιονιστικά και ατονικά, αλλά σταμάτησε τη σύνθεση και αφιερώθηκε στη διεύθυνση ορχήστρας. 'Εκανε πρόβες με την ορχήστρα συνήθως χωρίς παρτιτούρα, γιατί ήξερε απ' έξω τις φωνές όλων των οργάνων! Πέθανε από καρδιακή προσβολή στο βήμα του μαέστρου, την ώρα της πρόβας στη Σκάλα του Μιλάνου.
Ανδρέας Νεζερίτης (1897-1980, ). Μαθητής του Λαυράγκα, έγραψε ραψωδίες, κοντσέρτα, συμφωνίες, όπερες κ.ά.
Αντίοχος Ευαγγελάτος (1903-1981). Σπούδασε στη Λειψία, μαέστρος και διευθυντής του «Ελληνικού Ωδείου», έγραψε συμφωνίες, τραγούδια, μουσική δωματίου κ.ά.
Γιάννης Κωνσταντινίδης (1903-1984, ). Σπούδασε στο Bερολίνο και έγραψε έργα που στηρίζονται σε δημοτικές μελωδίες. Έγραψε επίσης πασίγνωστα ελαφρά τραγούδια με το ψευδώνυμο Κώστας Γιαννίδης.
Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949, , ). Σπούδασε στην Αθήνα και στο Βερολίνο. Αν και εξαίρετος σολίστας του βιολιού, ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη σύνθεση και θεωρήθηκε μουσική ιδιοφυΐα. Έγραψε τους «36 ελληνικούς χορούς», συμφωνικές σουίτες, συμφωνίες, μπαλέτα, μουσική δωματίου, τραγούδια κ.ά. Πέθανε σε ηλικία 45 ετών από ένα ασήμαντο περιστατικό.

Διάφοροι άλλοι, επίσης σημαντικοί συμφωνικοί συνθέτες, είναι ακόμα εν ζωή. Πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι τα έργα των προαναφερόμενων και άλλων νεότερων Ελλήνων συνθετών, παρά το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι περιλαμβάνουν στοιχεία από την ελληνική μουσική παράδοση, αποτελούν ένα παρακλάδι της μεγάλης δυτικής συμφωνικής δημιουργίας. Αμιγής ελληνική συμφωνική παράδοση δεν υπάρχει.

(συνεχίζεται)