Οι επαγγελματίες μουσικοί χρησιμοποιούν το βιολί ήδη από το 15ο αιώνα στο θέατρο, στο μπαλέτο και στους χορούς των ευγενών. Οι πρώτες τυπωμένες παρτιτούρες για βιολί προορίζονταν για γαμήλιους εορτασμούς ευγενών (Παρίσι 1581, Φλορεντία 1582). Η πρώτη σονάτα για βιολί του Τζίμα δημοσιεύτηκε το 1610. Οι σονάτες του Κορέλι λειτούργησαν ως σύνοψη των εξελίξεων του 17ου αιώνα σ' αυτό τον τομέα (12 Sonate a violino e violone o cimbalo, 1700) και απετέλεσαν πρότυπο για διάφορους Ιταλούς και Γερμανούς συνθέτες, ανάμεσά τους οι Βιτάλι, Βιβάλντι, Τέλεμαν, Χαίντελ και Μπαχ. Πρότυπα για ανάλογες συνθέσεις του Μπαχ () υπήρξαν τα έργα για βιολί των Τορέλι, Κορέλι (), Αλμπινόνι (), αλλά κυρίως του Βιβάλντι (άνω των 230, , ).

Επιπλέον ο Μπαχ δημιούργησε με το έργο του Έξι σόλο για βιολί χωρίς συνοδεία μπάσου (3 σονάτες και 3 παρτίτες) ένα ορόσημο στη συνθετική τεχνική για βιολί (), το οποίο έργο απαιτεί από τον οργανοπαίκτη τεράστια δεξιοτεχνία και από τον ακροατή εξ ίσου σημαντική ικανότητα ηχητικής επεξεργασίας (). Δηλαδή, για να γίνει σωστά αντιληπτός αυτός ο τρόπος σύνθεσης απαιτείται, πέρα από εξασκημένο οργανοπαίκτη, και εξασκημένος ακροατής! Στο έργο αυτό εκτελούνται με ένα και μοναδικό βιολί, αξιοποιώντας την τεχνική των παραλείψεων, ακόμα και τετραφωνίες (, ).

Μία άλλη εξέλιξη οδηγεί στη Γαλλία του 17ου αιώνα από τον Λουλύ, στις σονάτες για βιολί με συνεχές βάσιμο (basso continuo), στην τρίο σονάτα και στη σονάτα για 2 βιολιά κι από εκεί στις σονάτες για πιάνο με συνοδεία βιολιού και άλλων εγχόρδων των Ραμό και Μότσαρτ (, ). Μετά την ίδρυση του Conservatoire στο Παρίσι (1795) παρουσιάστηκαν οι σημαντικές συνθέσεις (Etudes, Caprices) που κυριαρχούν μέχρι και σήμερα στην εκπαίδευση του βιολιού.

Ο Μότσαρτ έχει συμβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη των μουσικών ειδών κουαρτέτο εγχόρδων (, , ) καθώς επίσης σολιστικό όργανο με κουαρτέτο () και κουιντέτο εγχόρδων (), επηρεασμένος αρχικά από διάφορους συνθέτες, αργότερα κυρίως από τον Χάυντν (), στον οποίο και αφιέρωσε 6 από τα κουαρτέτα του. Σημαντική είναι η συμβολή του επίσης σε έργα για βιολί και ορχήστρα. Έγραψε 5 κοντσέρτα για βιολί σε ηλικία 19 ετών, μέσα σε περίπου 10 μήνες, για το δεξιοτέχνη βιολονίστα Brunetti -τα δύο πρώτα σε μάλλον παραδοσιακό στυλ (, ), τα υπόλοιπα με διάφορους νεωτερισμούς (, , )- και έκτοτε κανένα πια. Όταν ρωτήθηκε αρκετά αργότερα από φίλο του, γιατί δεν έγραψε κι άλλα κοντσέρτα για βιολί, απάντησε με αθωότητα: "Δεν μου παράγγειλε κανείς!". Έχουν βρεθεί ακόμα διάφορα αποσπάσματα συμφωνικών έργων του για βιολί που δεν ολοκληρώθηκαν, όπως adagio (), rondo (, ) κ.ά.

Ο Μότσαρτ ήταν δεξιοτέχνης και έπαιζε πρώτο βιολί ή βιόλα στην ορχήστρα του Salzburg. Υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες ότι στο γάμο της κόρης του ευγενή Haffner στο Lorto έπαιζε ο ίδιος ο Mozart δεξιοτεχνικά το πρώτο βιολί στη σερενάτα KV 250, την επονομαζόμενη Σερενάτα Χάφνερ (, ). Ο πατέρας του συνθέτη, Λέοπολντ Μότσαρτ, φημισμένος δάσκαλος του βιολιού και συνθέτης ο ίδιος, έγραφε σε μία επιστολή στο γιο του: "Αν μπορούσες να καταλάβεις, πόσο καλά παίζεις βιολί". Ο μεγάλος συνθέτης προτιμούσε όμως το πιάνο ... Στη sinfonia concertante, KV 364, του Μότσαρτ παίζει το βιολί το θέμα του δεύτερου μέρους () και στη συνέχεια παραλλαγές του σε αντιπαράθεση με τη βιόλα ().

Οι σπουδαιότερες συνθέσεις για σόλο βιολί του 19ου και 20ου αιώνα προέρχονται από συνθέτες που δεν ήταν βιολονίστες: Μπετόβεν (, ), Μέντελσον (, ), Σούμαν, Μπραμς (, , ), Τσαϊκόφσκυ (, ), Ντβόρζακ, Μασνέ (), Σαιν-Σαν (), Συμανόβσκι (), Μπάρτοκ (, ), Σοστακόβιτς (), Προκόφιεφ (, ), Ανδρέας Νεζερίτης () κ.ά. Μερικοί βιολονίστες ανάμεσά τους, π.χ. ο Λαλό (), o Σαραζάτε () και ο κορυφαίος σε δεξιοτεχνία βιολονίστας όλων των εποχών, ο "διαβολικός" Νικολό Παγκανίνι (, ), δεν ανατρέπουν τον κανόνα. Ο Παγκανίνι έχει συνθέσει επίσης σονάτες για βιολί και κιθάρα (, , ).

Το βιολί μεταφέρθηκε από την κεντρική Ευρώπη στους βαλκανικούς λαούς -και στους ελληνικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων- κυρίως από τους τσιγγάνους και αποτελεί έκτοτε όργανο της δημοτικής μας μουσικής (). Με την έλευση και διάδοσή του εκτόπισε δε αυτό το όργανο την αχλαδόσχημη λύρα που ήταν διαδεδομένη στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία και της οποίας η χρήση περιορίζεται τώρα στην Κρήτη. Πολύ συχνά χρησιμοποιείται δε το βιολί και σε συνθέσεις της σύγχρονης ελληνικής μουσικής - εδώ μαζί με βιολοντσέλο σε ένα έργο του Σταμ. Σπανουδάκη (). (Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)

(συνεχίζεται)