18 March 2007
Το κοντραμπάσο
...
Τεχνικά Στοιχεία
Το κοντραμπάσο είναι το ογκωδέστερο και πιο βαθύφωνο από τα τέσσερα της οικογένειας του βιολιού. Για λόγους τεχνικής στο παίξιμο έχουν διατηρηθεί χαρακτηριστικά της viola da gamba, από την οποία και εξελίχθηκε κατά το 16ο αιώνα. Το συνηθέστερο μέγεθος σκάφους του κοντραμπάσου (για κλασική ορχήστρα) είναι το λεγόμενο 3/4 και ανέρχεται στα 115 cm.
Ήχοι, Κλίμακες
Oι τέσσερις χορδές του κουρδίζονται σε αποστάσεις τετάρτης στις νότες:
Ο Μπετόβεν έχει συνθέσει επίσης ένα σεπτέτο για κλαρινέτο, φαγκότο, κόρνο και 4 έγχορδα - εδώ παίζουν το τσέλο και το κοντραμπάσο το θέμα του δ' μέρους (
). Στη Φανταστική Συμφωνία του Μπερλιόζ εισάγεται το δεύτερο μέρος (βαλς) με αρπέζ των βιολοντσέλων και κοντραμπάσων και ένα μοτίβο της άρπας (), ενώ λίγο μετά τα έγχορδα κλείνουν τη μελωδία με πιτσικάτο στο ρυθμό του βαλς (). Στην Παθητική Συμφωνία (Νο. 6) του Τσαϊκόφσκυ κλείνει το πρώτο μέρος με πιτσικάτο σε κατιούσα κλίμακα των εγχόρδων (), ενώ το θλιμμένο φινάλε καταλήγει, αρχικά με ισοκράτημα και στο τέλος με πιτσικάτο των κοντραμπάσων ().
Τεχνικά Στοιχεία
Το κοντραμπάσο είναι το ογκωδέστερο και πιο βαθύφωνο από τα τέσσερα της οικογένειας του βιολιού. Για λόγους τεχνικής στο παίξιμο έχουν διατηρηθεί χαρακτηριστικά της viola da gamba, από την οποία και εξελίχθηκε κατά το 16ο αιώνα. Το συνηθέστερο μέγεθος σκάφους του κοντραμπάσου (για κλασική ορχήστρα) είναι το λεγόμενο 3/4 και ανέρχεται στα 115 cm.Oι τέσσερις χορδές του κουρδίζονται σε αποστάσεις τετάρτης στις νότες:
ΜΙ1: , ΛΑ1: , ΡΕ: , ΣΟΛ:
, ΛΑ1: , ΡΕ: , ΣΟΛ:
Η έκταση των ήχων του καλύπτει πάνω από τρεις οκτάβες (), από το ΜΙ1 μέχρι το σολ1 (). Υπάρχουν παραλλαγές του οργάνου με τρεις και με πέντε χορδές. Το κοντραμπάσο είναι το κατεξοχήν όργανο για τη δημιουργία ηχητικού υποβάθρου και ο ήχος του είναι γεμάτος και υποβλητικός (, ).
), από το ΜΙ1 μέχρι το σολ1 (). Υπάρχουν παραλλαγές του οργάνου με τρεις και με πέντε χορδές. Το κοντραμπάσο είναι το κατεξοχήν όργανο για τη δημιουργία ηχητικού υποβάθρου και ο ήχος του είναι γεμάτος και υποβλητικός (, ).
To pizzicato αυτού του οργάνου δίνει το χαρακτηριστικό ρυθμό στα κομμάτια της Jazz (, ). Μερικές φορές εκτελούνται με το κοντραμπάσο διπλοί φθόγγοι ().
, ). Μερικές φορές εκτελούνται με το κοντραμπάσο διπλοί φθόγγοι ().
Για το δοξάρι του κοντραμπάσου υπάρχουν δύο παραλλαγές: Το γαλλικό που μοιάζει
με αυτό του βιολοντσέλου, αλλά είναι μικρότερο και ανθεκτικότερο και το γερμανικό που προέρχεται ιστορικά από το δοξάρι της viola da gamba και πιάνεται πλευρικά. Όλοι οι εκπαιδευόμενοι στο γερμανόφωνο χώρο κοντραμπασίστες μαθαίνουν παραδοσιακά αυτό το κράτημα του δοξαριού.
Μουσική για Κοντραμπάσο με αυτό του βιολοντσέλου, αλλά είναι μικρότερο και ανθεκτικότερο και το γερμανικό που προέρχεται ιστορικά από το δοξάρι της viola da gamba και πιάνεται πλευρικά. Όλοι οι εκπαιδευόμενοι στο γερμανόφωνο χώρο κοντραμπασίστες μαθαίνουν παραδοσιακά αυτό το κράτημα του δοξαριού.
Την εποχή του μπαρόκ κρατούσε το κοντραμπάσο κυρίως το συνεχές βάσιμο (basso continuo, ). Άλλα συνήθη όργανα για το συνεχές βάσιμο ήταν το βιολοντσέλο και το τσέμπαλο. Αν και αρχικός προορισμός αυτού του οργάνου ήταν να υποστηρίξει με τον ήχο του άλλες φωνές, σημαντικοί συνθέτες, ανάμεσά τους και δεξιοτέχνες του κοντραμπάσου, δημιούργησαν πολύ αξιόλογα έργα γι' αυτό το όργανο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν τώρα περί τα 250 πρωτότυπα κοντσέρτα για κοντραμπάσο. Στο ακόλουθο απόσπασμα από το ντιβερτιμέντο KV 136 του Μότσαρτ () υπερτονίζεται το κοντραμπάσο, επικαλύπτοντας σε ορισμένα μέρη την ορχήστρα στη συνοδεία των βιολιών. Έτσι δημιουργεί ηχητικό υπόβαθρο και γεμίζει τα περάσματα. Η εκτέλεση του ίδιου αποσπάσματος, με ηχητικά ισορροπημένη συνοδεία, ακούγεται ως εξής ().
). Άλλα συνήθη όργανα για το συνεχές βάσιμο ήταν το βιολοντσέλο και το τσέμπαλο. Αν και αρχικός προορισμός αυτού του οργάνου ήταν να υποστηρίξει με τον ήχο του άλλες φωνές, σημαντικοί συνθέτες, ανάμεσά τους και δεξιοτέχνες του κοντραμπάσου, δημιούργησαν πολύ αξιόλογα έργα γι' αυτό το όργανο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν τώρα περί τα 250 πρωτότυπα κοντσέρτα για κοντραμπάσο. Στο ακόλουθο απόσπασμα από το ντιβερτιμέντο KV 136 του Μότσαρτ () υπερτονίζεται το κοντραμπάσο, επικαλύπτοντας σε ορισμένα μέρη την ορχήστρα στη συνοδεία των βιολιών. Έτσι δημιουργεί ηχητικό υπόβαθρο και γεμίζει τα περάσματα. Η εκτέλεση του ίδιου αποσπάσματος, με ηχητικά ισορροπημένη συνοδεία, ακούγεται ως εξής ().
Ο Μπετόβεν χρησιμοποιεί τα κοντραμπάσα στην έναρξη του τελευταίου μέρους της 9ης συμφωνίας για να επαναλάβουν το χαρακτηριστικό μοτίβο της Ωδής στη Χαρά (). Στο τρίτο μέρος της 5ης συμφωνίας (scherzo) έχει ενσωματώσει ο ίδιος συνθέτης ένα δεξιοτεχνικό κομμάτι για τα κοντραμπάσα, στο οποίο σημειωτέον εξετάζονται όλοι όσοι σπουδάζουν αυτό το όργανο. Πρώτα δίνουμε εδώ αυτό το κομμάτι της συμφωνίας μόνο με κοντραμπάσα () και στη συνέχεια επαναλαμβάνεται με όλα τα όργανα (). Λόγω της σημασίας αυτού του αποσπάσματος στη συμφωνική μουσική, δίνουμε εδώ ένα εκτενέστερο κομμάτι του τρίο από αυτό το μέρος της 5ης συμφωνίας, το οποίο ακούγεται σαν φούγκα: Η έκθεση γίνεται από βιολοντσέλα και κοντραμπάσα, η απάντηση έρχεται από βιόλες και φαγκότα ().
). Στο τρίτο μέρος της 5ης συμφωνίας (scherzo) έχει ενσωματώσει ο ίδιος συνθέτης ένα δεξιοτεχνικό κομμάτι για τα κοντραμπάσα, στο οποίο σημειωτέον εξετάζονται όλοι όσοι σπουδάζουν αυτό το όργανο. Πρώτα δίνουμε εδώ αυτό το κομμάτι της συμφωνίας μόνο με κοντραμπάσα () και στη συνέχεια επαναλαμβάνεται με όλα τα όργανα (). Λόγω της σημασίας αυτού του αποσπάσματος στη συμφωνική μουσική, δίνουμε εδώ ένα εκτενέστερο κομμάτι του τρίο από αυτό το μέρος της 5ης συμφωνίας, το οποίο ακούγεται σαν φούγκα: Η έκθεση γίνεται από βιολοντσέλα και κοντραμπάσα, η απάντηση έρχεται από βιόλες και φαγκότα ().Ο Μπετόβεν έχει συνθέσει επίσης ένα σεπτέτο για κλαρινέτο, φαγκότο, κόρνο και 4 έγχορδα - εδώ παίζουν το τσέλο και το κοντραμπάσο το θέμα του δ' μέρους (). Στη Φανταστική Συμφωνία του Μπερλιόζ εισάγεται το δεύτερο μέρος (βαλς) με αρπέζ των βιολοντσέλων και κοντραμπάσων και ένα μοτίβο της άρπας (), ενώ λίγο μετά τα έγχορδα κλείνουν τη μελωδία με πιτσικάτο στο ρυθμό του βαλς (). Στην Παθητική Συμφωνία (Νο. 6) του Τσαϊκόφσκυ κλείνει το πρώτο μέρος με πιτσικάτο σε κατιούσα κλίμακα των εγχόρδων (), ενώ το θλιμμένο φινάλε καταλήγει, αρχικά με ισοκράτημα και στο τέλος με πιτσικάτο των κοντραμπάσων ().
Σημαντικές συνθέσεις για κοντραμπάσο έχει δημιουργήσει ο δεξιοτέχνης του οργάνου Τζιοβάνι Μποτεζίνι. Στο κοντσέρτο για τσέλο, κοντραμπάσο και ορχήστρα σε σολ μείζονα του συνθέτη, το πρώτο andante είναι σε ρυθμό βαλς (), ενώ το έργο κλείνει με ένα alegretto (). Στο κοντσέρτο για κοντραμπάσο και έγχορδα σε σι ελ. του ίδιου συνθέτη, παίζει το σολιστικό όργανο την καντέντσα του πρώτου μέρους (). Σημαντικά έργα έχει ο Μποτεζίνι επίσης για πιάνο και κοντραμπάσο, όπως την Ταραντέλα σε λα ελ. (), την Ελεγία σε ρε μείζ. () και τη Μελωδία σε μι ελ. ().
), ενώ το έργο κλείνει με ένα alegretto (). Στο κοντσέρτο για κοντραμπάσο και έγχορδα σε σι ελ. του ίδιου συνθέτη, παίζει το σολιστικό όργανο την καντέντσα του πρώτου μέρους (). Σημαντικά έργα έχει ο Μποτεζίνι επίσης για πιάνο και κοντραμπάσο, όπως την Ταραντέλα σε λα ελ. (), την Ελεγία σε ρε μείζ. () και τη Μελωδία σε μι ελ. ().
Ο Ντε Μπουαμορτιέ έχει συνθέσει μία σονάτα για τσέλο και κοντραμπάσο () και οι Ντβόρζακ και Γιάνατσεκ από ένα κουιντέτο για το κοντραμπάσο. Το όργανο αυτό εντυπωσιάζει με τον ήχο του επίσης στο τρίτο μέρος της πρώτης συμφωνίας του Μάλερ (). Στο σύγχρονο συμφωνικό έργο Μονοπάτι των Λέξεων του Γκαρίντο παίζει το κοντραμπάσο σόλο (). Στο επόμενο κομμάτι σύγχρονης ελληνικής μουσικής ακούγεται το κοντραμπάσο, αρχικά με δοξάρι σόλο, στη συνέχεια πιτσικάτο σε τρίο ().
(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)
) και οι Ντβόρζακ και Γιάνατσεκ από ένα κουιντέτο για το κοντραμπάσο. Το όργανο αυτό εντυπωσιάζει με τον ήχο του επίσης στο τρίτο μέρος της πρώτης συμφωνίας του Μάλερ (). Στο σύγχρονο συμφωνικό έργο Μονοπάτι των Λέξεων του Γκαρίντο παίζει το κοντραμπάσο σόλο (). Στο επόμενο κομμάτι σύγχρονης ελληνικής μουσικής ακούγεται το κοντραμπάσο, αρχικά με δοξάρι σόλο, στη συνέχεια πιτσικάτο σε τρίο ().(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)
Giovanni Bottesini Concerto for Double Bass No 2 in B Minor
Labels: έγχορδα όργανα
