31 March 2007
Η άρπα
...
Τεχνικά Στοιχεία
Μουσική για Άρπα
Η Jennifer Cambell παίζει μια φαντασία
Η σύγχρονη άρπα αποτελεί εξέλιξη της ιρλανδικής που εισήχθη από την Ανατολή περί τον 8ο αιώνα μ.Χ. Αποτελείται από ένα λοξά ανερχόμενο σώμα συντονισμού (ηχείο), ένα ζυγό διπλού τόξου και μία κατακόρυφη κολόνα, στο πόδι της οποίας βρίσκεται ο μηχανισμός των πεντάλ (βλέπε επόμενα). Το ύψος του οργάνου είναι περίπου 1,80 m, ζυγίζει δε περί τα 35 kg. O οργανοπαίκτης αγκαλιάζει το όργανο, το στηρίζει στον ώμο του και παίζει τις χορδές με τα δάκτυλα των δύο χεριών. Διάφορες σύγχρονες μορφές άρπας φαίνονται σε εικόνες με πάτημα εδώ. Σημειώνουμε ακόμα ότι το παίξιμο της άρπας είναι ιδιαίτερα επώδυνο για τα δάκτυλα.
Ήχοι Χορδών
Ήχοι Χορδών
Η άρπα για τη συμφωνική ορχήστρα διαθέτει 47 χορδές και καλύπτει 6½ οκτάβες ήχου (
). Ο οργανοπαίκτης χρησιμοποιεί, ανάλογα με το είδος του κομματιού, τα δάκτυλά του ή ένα πλήκτρο που κρατάει ().
). Ο οργανοπαίκτης χρησιμοποιεί, ανάλογα με το είδος του κομματιού, τα δάκτυλά του ή ένα πλήκτρο που κρατάει ().
Προβληματικό στη χρήση της άρπας ήταν ότι σε κάθε χορδή αντιστοιχούσε ένας μοναδικός ήχος. Ο οργανοπαίκτης δεν είχε τη δυνατότητα να "μικρύνει" το μήκος της χορδής, όπως π.χ. στα έγχορδα με τάστα και να ανυψώσει τον ήχο. Στις αρχές του 19ου αιώνα επινοήθηκε λοιπόν ο μηχανισμός των πεντάλ. Στις χορδές ίδιας νότας αντιστοιχεί ένα πεντάλ, με του οποίου το πάτημα κατά ένα βήμα ανεβαίνουν οι νότες κατά ένα ημιτόνιο και για διπλό βήμα κατά δύο ημιτόνια (). Για να καλυφθούν και οι 47 χορδές απαιτούνται λοιπόν 7 πεντάλ. 'Ενα όγδοο μικρότερο πεντάλ χρησιμεύει για τη διατήρηση του ήχου. Αυτό το είδος άρπας χρησιμοποιείται τελειοποιημένο μέχρι σήμερα. Είναι προφανές ότι το παίξιμο της άρπας απαιτεί εντατική εργασία, τόσο με τα χέρια, όσο και με τα πόδια (, ).
). Για να καλυφθούν και οι 47 χορδές απαιτούνται λοιπόν 7 πεντάλ. 'Ενα όγδοο μικρότερο πεντάλ χρησιμεύει για τη διατήρηση του ήχου. Αυτό το είδος άρπας χρησιμοποιείται τελειοποιημένο μέχρι σήμερα. Είναι προφανές ότι το παίξιμο της άρπας απαιτεί εντατική εργασία, τόσο με τα χέρια, όσο και με τα πόδια (, ).
Όταν τα δάκτυλα του οργανοπαίκτη γλυστρούν γρήγορα και απαλά πάνω στις χορδές, τότε δημιουργείται ένα glissando (). Όμοιος ήχος για μεμονωμένες χορδές μπορεί να δημιουργηθεί και με το πάτημα των πεντάλ ().
). Όμοιος ήχος για μεμονωμένες χορδές μπορεί να δημιουργηθεί και με το πάτημα των πεντάλ (). Μουσική για Άρπα
Tα πρώτα έργα που αναφέρουν ρητά τη χρήση άρπας τοποθετούνται στα μέσα του 16ου αιώνα. Το 17ο αιώνα χρησιμοποιείται η άρπα συχνά ως όργανο για basso continuo σε ορχήστρες όπερας (Μοντεβέρντι «Orfeo»). Πριν από το 18ο αιώνα δεν αναφέρονται έργα για σόλο άρπας. Περί το 1770 κυκλοφορούν στο Παρίσι ελαφρότερες συνθέσεις (σονάτες, τρίο κτλ.) Ακολουθούν σημαντικά έργα από τον Αλμπρεχτσμπέργκερ (1772, 4 κοντσερτίνο), από τον Μότσαρτ, o οποίος γνώριζε βέβαια μία απλούστερη άρπα από αυτή που καθιερώθηκε αργότερα (adagio-rondo, ), Σπορ (1807, 2 κοντσέρτα για βιολί και άρπα) κ.ά. Το κομμάτι που ακολουθεί είναι από μία σονάτα για σόλο άρπα του Κ.Φ.Ε. Μπαχ ().
), Σπορ (1807, 2 κοντσέρτα για βιολί και άρπα) κ.ά. Το κομμάτι που ακολουθεί είναι από μία σονάτα για σόλο άρπα του Κ.Φ.Ε. Μπαχ ().
Στα συμφωνικά έργα της κλασικής περιόδου δεν παίζει ρόλο η άρπα κι αυτό οφείλεται στην απλή δομή της, πριν από την εισαγωγή των πεντάλ (βλέπε προηγούμενα). Αργότερα χρησιμοποιήθηκε συχνά σε όπερες, στη συμφωνική ποίηση και σε άλλα έργα από τους Μπερλιόζ (, ), Μπιζέ (, ), Ντυράντ (, ), Λιστ, Βάγκνερ, Μάλερ, Ντεμπισύ () και Ρίχ. Στράους. Από τότε συμμετέχει η άρπα ισότιμα στην ορχήστρα ως το όργανο με τη μεγαλύτερη έκταση ήχων - μια και το πιάνο δεν εντάσσεται στη συγκρότηση της ορχήστρας.
Στο έργο Harold en Italie του Μπερλιόζ συνοδεύει η άρπα τη βιόλα (). Στη Λίμνη των Κύκνων του Τσαϊκόφσκυ ξεκινάει η άρπα με το σόλο βιολί και συνεχίζει αυτοσχεδιαστικά (). Στο συμφωνικό ποίημα του Σμέτανα, Η πατρίδα μου παίζει η άρπα την εισαγωγή του πρώτου μέρους (). Ο Γκ. Πιερνέ έχει συνθέσει ένα κοντσέρτο για άρπα και ορχήστρα (). Στη Βαρκαρόλα από το έργο Τα παραμύθια του Χόφμαν του Όφενμπαχ συνοδεύει η άρπα τη μελωδία (). Στο έργο του Μαν. Καλομοίρη Ρωμαίικη Σουίτα συνοδεύει η άρπα επίμονα την ορχήστρα και τα σόλο όργανα (). Στο έργο Whirlwind του Κάρλος Σαλζέντο παίζει η άρπα σόλο (). Ενδιαφέροντα έργα για άρπα γράφτηκαν μέχρι και το 1971 από τον Ταλ για το βιρτουόζο Ζαμπαλέτα ένα κοντσέρτο για άρπα και ηλεκτρονικά όργανα. Στο κοντσέρτο για τσέλο του Στ. Κουκουναρά συνοδεύει η άρπα το σολιστικό όργανο ().
, ), Μπιζέ (, ), Ντυράντ (, ), Λιστ, Βάγκνερ, Μάλερ, Ντεμπισύ () και Ρίχ. Στράους. Από τότε συμμετέχει η άρπα ισότιμα στην ορχήστρα ως το όργανο με τη μεγαλύτερη έκταση ήχων - μια και το πιάνο δεν εντάσσεται στη συγκρότηση της ορχήστρας.Στο έργο Harold en Italie του Μπερλιόζ συνοδεύει η άρπα τη βιόλα (
). Στη Λίμνη των Κύκνων του Τσαϊκόφσκυ ξεκινάει η άρπα με το σόλο βιολί και συνεχίζει αυτοσχεδιαστικά (). Στο συμφωνικό ποίημα του Σμέτανα, Η πατρίδα μου παίζει η άρπα την εισαγωγή του πρώτου μέρους (). Ο Γκ. Πιερνέ έχει συνθέσει ένα κοντσέρτο για άρπα και ορχήστρα (). Στη Βαρκαρόλα από το έργο Τα παραμύθια του Χόφμαν του Όφενμπαχ συνοδεύει η άρπα τη μελωδία (). Στο έργο του Μαν. Καλομοίρη Ρωμαίικη Σουίτα συνοδεύει η άρπα επίμονα την ορχήστρα και τα σόλο όργανα (). Στο έργο Whirlwind του Κάρλος Σαλζέντο παίζει η άρπα σόλο (). Ενδιαφέροντα έργα για άρπα γράφτηκαν μέχρι και το 1971 από τον Ταλ για το βιρτουόζο Ζαμπαλέτα ένα κοντσέρτο για άρπα και ηλεκτρονικά όργανα. Στο κοντσέρτο για τσέλο του Στ. Κουκουναρά συνοδεύει η άρπα το σολιστικό όργανο ().
Επειδή σ' αυτό και στα άλλα όργανα αυτής της εφαρμογής παρατίθεται κατ' ανάγκη μόνο ένας περιορισμένος αριθμός συνθέσεων, δεν πρέπει να νομιστεί ότι εξαντλείται με αυτές τις αναφορές και το σύνολο των συνθέσεων κάθε οργάνου. Δίνουμε ενδεικτικά εδώ ένα πίνακα με σημαντικά έργα για άρπα για να αντιληφθεί ο αναγνώστης τον πλούτο των δημιουργιών που είναι διαθέσιμες.(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)
Η Jennifer Cambell παίζει μια φαντασία
πάνω σε ένα θέμα του Haydn (2001)
Labels: έγχορδα όργανα
